Sebebi aşk mı, kıskançlık mı: Nobel Ödülleri’nde matematik neden yok?
Ekim ayı, her yıl olduğu gibi bu yıl da Nobel sezonuna ev sahipliği yapıyor. Fizik, kimya ve tıp alanlarındaki bilim insanları, Stockholm’de kimin altın madalyayı kazanacağını merakla bekledi.
Ancak matematikçiler için bu dönem her zamanki gibi biraz buruk geçiyor, çünkü onların bir Nobel Ödülü yok.
NEDENİ KISKANÇLIK VEYA AŞK MI?
Matematik dalında hiçbir zaman Nobel Ödülü verilmedi. Üstelik yaygın şehir efsanesinin aksine, Alfred Nobel’in bu kararı kıskançlık ya da aşk nedeniyle aldığına dair bir kanıt yok.
Rivayete göre Nobel, sevgilisi Sofie Hess’in ünlü matematikçi Gösta Mittag-Leffler’le ilişkisi olduğunu öğrenince matematiği listeden çıkarmıştı. Gerçek neden çok daha az sansasyonel ama Nobel’in karakterini yansıtır nitelikte.
1833-1896 yılları arasında yaşayan İsveçli kimyager, mucit ve sanayici Alfred Nobel, keşiflerin insanlığa fayda sağlayacağına inanan idealist bir figürdü. Ne var ki kendisinin en meşhur buluşu, dinamit oldu.
Vasiyetinde Nobel, “insanlığa en büyük yararı sağlayanlara” ödül verilmesini istedi. Şöyle yazmıştı:
“Fizik ve kimya ödülleri İsveç Bilimler Akademisi tarafından, fizyoloji veya tıp ödülü Karolinska Enstitüsü tarafından, edebiyat ödülü Stockholm Akademisi tarafından, barış ödülü ise Norveç Parlamentosu’nun seçeceği beş kişilik bir komite tarafından verilecektir.”
EKONOMİ ÖDÜLÜ SONRADAN EKLENDİ
Matematik bu listede hiç yer almadı. 1969’da İsveç Merkez Bankası’nın desteğiyle ekonomiye bir ödül eklendi, ancak matematik hâlâ dışarıda kaldı.
Bunun en yaygın açıklaması, Nobel’in “uygulamalı bilim” meraklısı biri olması. Mühendislik, teknoloji ve insan hayatını doğrudan etkileyen keşifler onu büyülüyordu. Muhtemelen matematik, onun gözüne fazla soyut ve gerçek dünyadan kopuk görünüyordu.
Bugün bile Nobel ödüllerinin deneysel ve somut buluşlara öncelik verdiği görülüyor. Örneğin fizik dalı, teoriden beslense de son yıllarda süperiletken devrelerde kuantum tünelleme ya da makine öğrenimi gibi mühendisliğe yakın alanlardaki ilerlemeler ödüllendiriliyor.
BİR AÇIKLAMA DAHA VAR
IFL Science’a göre konuyla ilgili bir başka açıklama ise İsveç’te matematikçilerin zaten oldukça saygı görmesiydi.
Mittag-Leffler, dönemin kralı Oscar II’nin yakın dostuydu ve Avrupa genelinde matematikçilere ödüller verilmesini sağlıyordu.
Yalnızca matematik değil, mühendislik, biyoloji ve çevre bilimleri gibi alanlar da Nobel kategorilerinde yer almıyor. Yine de bu alanlar zaman zaman dolaylı yollarla ödüllere girebiliyor. Örneğin tıp ya da fizyoloji ödülleri sık sık biyoloji temelli buluşlara -DNA’nın yapısının keşfi, genetik ve immünoloji çalışmaları gibi- veriliyor. Aynı şekilde yarı iletkenler, malzeme bilimi veya lazer teknolojisi gibi mühendislik başarıları da fizik ya da kimya altında ödüllendirilebiliyor.
Yani matematikçilerin kendilerine ait bir Nobel ödülü olmasa da, teselli sayılabilecek şeyler mevcut: Fields Madalyası, Abel Ödülü ve belki de en önemlisi, her Nobel ödüllü keşfin onların denklemleri üzerinde yükseldiği gerçeği.
