Nadir Toprak Elementleri Türkiye’yi dünyada güçlü oyuncu yapacak! Temeller Berat Albayrak döneminde atıldı

Elektronikten savunma sanayiine, elektrikli araçlardan yenilenebilir enerjiye kadar birçok kritik sektörün ham maddesi olan ve Eskişehir Beylikova’da bulunan nadir toprak elementleri, Türkiye’yi dünya pazarında güçlü bir aktör haline getirme potansiyeli taşıyor. A Haber ekibi dünyanın konuştuğu bu stratejik bölgeyi görüntüledi.

TÜRKİYE DÜNYA PAZARINDA SÖZ SAHİBİ OLACAK

Eskişehir Beylikova’da bulunan zengin nadir toprak rezervleri Türkiye’nin dünya pazarında güçlü bir aktör olarak yer almasına zemin hazırlıyor. Beylikova’daki bu dev tesisle, nadir toprak elementleri işlenerek, yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülecek.

BÖLGE HALKINDAN BELEDİYEYE TEPKİ

Öte yandan Türkiye’ye çağ atlatacak nadir toprak elementi tesisi, CHP’li Eskişehir Büyükşehir Belediyesinin engelleme girişimlerine takıldı. “Yeraltı kaynaklarının yerin altında durmasının kimseye bir faydası yok” diyen Beylikovalılar CHP’li büyükşehir belediyesine tepki gösterdi. Türkiye’nin nadir toprak elementleri rezervlerini verimli bir şekilde kullanması, enerji teknolojileri alanında dışa bağımlılığı azaltacak.

BEYLIKOVA’DA STRATEJİK DEĞERDE CEVHERLER

Bölgeye giden A Haber Yurt ve İstanbul Haber Müdürü Kerim Ulak şunları aktardı: Dünyanın gözünü çevirdiği Eskişehir’in Beylikova ilçesi, Kızılcaören Mahallesi’ndeyiz. 2010 yılında bu bölgede nadir toprak elementleri ile ilgili sondaj çalışmaları MTA tarafından başlatıldı ve toplamda 310 ayrı lokasyonda yaklaşık 125.000 metre sondaj vuruldu ve işte bu sondaj vurulan noktalardan birisi de burasıydı. Bu bölgede büyük bir cevher olduğu tespit edildi ve 2023 yılı itibariyle burada kurulan tesiste Eti Maden üretime başladı.

Nadir toprak elementleri 17 ayrı cevherden oluşuyor ve bunlardan 10’u Eskişehir’in Beylikova ilçesinde, işte bulunduğumuz bu sahada yer alıyor. Eskişehir’in Beylikova ilçesine, Kızılcaören Mahallesi’ne geldiğiniz zaman adımınızı nereye atsanız nadir toprak elementleri ile karşılaşabiliyorsunuz. Bakın hemen size göstermek istiyorum. Burada karşımda florit görüyorsunuz. Florit oldukça önemli bir nadir toprak elementi ve hemen şöyle elime aldığım zaman rengini çok net bir şekilde fark edebiliyorsunuz. Yani bir taş değil, bildiğiniz bir servet diyebiliriz burada. Bu florit işlenecek ve ülke ekonomisine kazandırılacak. Tabii şöyle yakından da göstermek istiyorum. Elementin parlaklığını, üzerindeki kristalleri net bir şekilde görebiliyorsunuz. İşte burada kurulan tesiste bu madenler, nadir toprak elementleri taşlardan ayrıştırılacak ve ülke ekonomisine kazandırılacak. Madenler binlerce yıl öncesinden çağ açıp çağ kapattı. Önce Cilalı Taş Devri, sonra Yontma Taş Devri, sonra Tunç Devri, Maden Devri, Demir Devri. Günümüzde de artık elimde görmüş olduğumuz nadir toprak elementleri sadece bir meta olarak değil, jeopolitik silah ve çok ciddi bir ekonomik değer olarak adeta çağ açıp çağ kapatacak.

NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ TEKNOLOJİYE KATKI SAĞLAYACAK

Dünyada en fazla Çin’de bulunuyor 800 milyon tonla. Şimdi burası dünyada ikinci nokta olacak ve burada çıkarılacak cevherler işlendikten sonra bir yandan ülke ekonomisine büyük katkı sağlarken bir yandan da teknolojik olarak, savunma sanayi olarak Türkiye’nin çağ atlamasına neden olacak. Bor yüzde 72 dünyada en fazla Türkiye’de bulunuyor. Boru topraktan alıp kepçeyle kamyona yüklerseniz 150 dolar, borik asit yaparsanız işlerseniz bin 500 dolar, bor karbür yaparsanız 1,5 milyon dolar yapıyor. Bunu da bu şekilde düşünürsek nadir toprak elementleri hamken ve işlendikten sonra ciddi fark oluşturacak.

CEVHERLERDEN YÜKSEK KATMA DEĞER

A Haber mikrofonlarına konuşan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Maden Mühendisliği Öğretim Üyesi Profesör Doktor Muammer Kaya şunları söyledi:

Eskişehir’in Beylikova ilçesi, Kızılcaören Köyü Devebağırtan Tepe civarında bulunan nadir toprak elementleriyle ilgili bir örneği burada görüyoruz. Burada mor renkli bir florit cevherleşmesi içinde nadir toprak elementleri bulunabilmektedir. Nadir toprak elementleri bildiğimiz gibi itriyum, skandiyum ve 15 lantan minerali içeren stratejik bir mineraldir. Bu toplam sayı 17 elementi içermektedir. Bu 17 elementin yaklaşık 7 ile 10’u buradaki, Beylikova’daki cevherden ekonomik olarak üretilmesinin mümkün olabileceği düşünülmektedir. Türkiye’nin birçok yerinde tabii madenler açısından çok zengin bölgelere sahibiz. Özellikle Sivrihisar civarının jeolojik olarak hem altın hem nadir toprak elementleri ve bunun yanında da radyoaktif mineral olan toryum açısından zengin olduğu bilinmektedir.

DÜNYA TEKELİNDE DENGE DEĞİŞİYOR

Paranız olsa da size madenler bazen verilmiyor da. Yani nadir toprak elementlerinin stratejik ve kritik olarak adlandırılmasının nedeni budur. Çünkü dünyada jeopolitik olarak her yerde bulunmuyor. Oldukça sorunlu bölgelerde bulunuyor. Paranız olsa da bunu alma şansınız olmayabiliyor. Özellikle Çin daha önceleri de kota koydu ve birtakım ekstra vergiler koyarak bu minerallerin size satılmasını ve bunlardan yapılan nihai ürün olan kalıcı mıknatısların fiyatlarını tabii ki çok fazla arttırıyor. Bu sadece bir taş değil. Aslına baktığınız zaman bir meta değil; jeopolitik kaldıraç ve bir endüstriyel silah diyebiliriz aslında. Fiyatları 15 bin dolarla 77 bin dolar arasında değişiyor. Tabii Çin ülke olarak bunda tekel konumunda olduğu için bazen kota koyabilmekte, yani paranız olsa da bu ürünü size satmayabilmekte veya ekstra vergiler de koyabilmektedir.

ÜRETİM SÜRECİ VE SAFLAŞTIRMA

Tabii bu tür cevherleri tüvenan (zenginleştirilmemiş) olarak satmak yanlış olur. Mutlaka bunları mümkün olduğu kadar uç ürün halinde satmamız lazım. Bunların uç ürünleri genellikle nadir toprak oksitler formunda satılıyor ve bu saflığını da yüzde 99,5’lara kadar çıkarılması gerekiyor. Burası Eti Maden tarafından işletilecek bir maden sahası. Çünkü radyoaktif ürün bulunan madenler şu anki Maden Kanunu’na göre devlet tarafından işletilmesi gereken madenler kategorisinde bulunuyor. Buradaki cevher açık maden işletme yöntemiyle üretilecek ve daha sonra bu cevher zenginleştirme işlemine tabi tutulacak. Boyutu ufalanacak, kırma, öğütme aşamalarından sonra kavurma işlemi, liç işlemi ve florit ve barit için de flotasyon yöntemiyle florit, barit konsantreleri üretilecek. Nadir toprak elementleri liç, kavurma artı liç işlemleri sonucunda saflaştırıldıktan sonra ya solvent ekstraksiyonu veya oksalat çöktürme yöntemlerinden biriyle yüzde 99,5’luk mertebelerine getirilirse uç ürün haline getirilip piyasaya satılacak.

BİLİM VE SANAYİ EL ELE GELECEĞİ ŞEKİLLENDİRİYOR

Bu stratejik kaynak, aynı zamanda Türkiye’deki bilimsel ve teknolojik gelişmeleri de tetikliyor. Eskişehir Teknik Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, bu elementleri kullanarak geleceğin teknolojileri üzerine çalışıyor. ASELSAN ile ortak yürütülen projeler kapsamında, savunma sanayiine yönelik optik sistemler ve yapay zeka uygulamalarında kullanılabilecek gelişmiş transistörler geliştiriliyor. Ayrıca, elektrikli araçlarda ve enerji depolama sistemlerinde devrim yaratabilecek, daha uzun ömürlü ve yüksek performanslı süper kapasitörler ve batarya teknolojileri üzerine de önemli araştırmalar yapılıyor. Eskişehir Valisi Hüseyin Aksoy, projenin Türkiye’nin ekonomik gücünü ve dünyadaki stratejik konumunu pekiştirecek önemli bir fırsat olduğunu belirtti. Beylikova’daki bu dev rezerv, sadece bir madencilik faaliyeti olmanın ötesinde, Türkiye’nin teknolojik bağımsızlığını kazanması ve “Türkiye Yüzyılı” hedeflerine ulaşmasında bir mihenk taşı olarak görülüyor.

TEMELLER BERAT ALBAYRAK DÖNEMİNDE ATILDI

Burada sondaj çalışmaları 2010’lu yıllarda Berat Albayrak’ın Enerji Bakanlığı döneminde başladı. Bilindiği gibi Mavi Vatan’da doğalgaz çalışmaları başlamıştı kendi döneminde. Bir yandan da karada burada işte yeraltı kaynaklarımızı, nadir toprak elementlerimizi çıkarmak için Berat Albayrak’ın talimatıyla çalışmalar yapıldı ve o çalışmaların şimdi sonuçlarını yavaş yavaş alıyoruz. Berat Albayrak o dönem yaptığı açıklamada, “Bunu bu teknolojiyle dönüştürdüğünüz zaman siz, 2 bin 200 dolarlık hammadde boru 400 bin dolara satacak bir teknolojiye erişiyorsunuz. Ki bu parayla da değil. Yani bazen parasını vereyim ver. Vermiyor yani.” demişti.