Dijitalleşme, yalnızca gündelik yaşamımızı değil, iş yapma biçimlerimizi de kökten değiştiriyor. Ticaret hayatı dijitalleşmenin dönüştürdüğü alanlardan biri. Rekabetin her geçen gün kızıştığı ortamda işletmelerin ve ülkelerin ayakta kalabilmesi için dijital araçları etkin şekilde kullanmaları artık bir tercih değil, zorunluluk.
Mal ve hizmet alışverişinin elektronik veri değişimleriyle gerçekleştiği e-ticaret artık oldukça önemli bir alan. İşletmeler, büyük veriyi analiz ederek müşterilerinin beklentilerini daha iyi anlayabiliyor ve elektronik sistemler aracılığıyla üretim, dağıtım ve ödeme işlemleri gibi tüm süreçleri dijital olarak yönetebiliyor. Sonuç olarak hem tüketicinin hem üreticinin hayatı kolaylaşıyor.
Covid-19 pandemisi, bu dijitalleşme sürecini hızlandıran bir dönüm noktası oldu. Salgının etkisiyle geleneksel ticaretin kısmen sekteye uğraması, yeni kanalların devreye girmesini zorunlu hale getirdi. Salgın sonrası dönemde potansiyeli belirginleşen e-ticaret yalnızca bir alternatif değil, temel bir alışveriş biçimine dönüştü. Her geçen gün daha fazla sektör e-ticaret sistemlerine entegre olurken bu alanda faaliyet gösteren platformların sayısı da hızla artmakta.
Teknolojik gelişmeler bu dönüşümün arkasındaki en güçlü itici güç. Türkiye‘de de dijital dönüşüm süreci a’dan z’ye tüm alanlarda dikkat çekici bir şekilde ilerlemekte. Bir yanda savunma sanayinde atılan adımlar diğer yanda finansal teknolojiler (fintekler) olmak üzere Türkiye teknolojinin her alanında önemli adımlar atıyor. Akıllı cihazların yaygınlaşması ve internet altyapısının güçlenmesi ile maliyetlerin düşmesi neticesinde e-ticaret artık her ölçekten işletme için ulaşılabilir bir seçenek. Teknolojik dönüşümün merkez ülkelerinden biri olma potansiyeline sahip Türkiye bu alanda oyun kurucu olabilir.
Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan “Türkiye’de E-Ticaretin Görünümü Raporu” bu alandaki gelişmeleri rakamlarla göz önüne seriyor. Rapor, ülkemizin e-ticaret potansiyelini ve bu alanda atılacak adımların makroekonomik istikrar için önemini ortaya koymakta. Bu dönüşüme ayak uydurabilen işletmeler ve ülkeler sadece rekabette bir adım öne geçmekle kalmıyor, aynı zamanda küresel pazarda da güçlü bir aktör olma şansı yakalıyor. Özetle, e-ticaret artık geleceğin değil, bugünün ticaret modeli.
Artan ve Çeşitlenen e-ticaret Hacmi
2023 yılı, Türkiye’nin dijital ticaret sahnesinde önemli bir dönüşüme tanıklık etti. E-ticaret hacmi, bir önceki yılın iki katını aşarak 1,85 trilyon TL seviyesine ulaştı. Bu durum ekonomik gelişmenin dijital kanallardan da etkilendiğini gösterdi. Yaklaşık 5,9 milyar adet işlemle desteklenen bu hacim, e-ticaretin ekonomik önemini ortaya koyuyor.
Öngörüler, bu yükselişin 2024 yılında devam edeceğine işaret etmekte. Bu dönemde e-ticaret hacminin 3,4 trilyon TL’ye, işlem sayısının ise 6,7 milyar adede ulaşması bekleniyor. Bu rakamlar, Türkiye’de üretimden tüketime, ticaretten hizmet sunumuna kadar pek çok alanda e-ticaretin hız kazandığını vurgulamakta.
Bununla birlikte, e-ticaretin, genel ticaret hacmi içerisindeki ağırlığı da giderek artıyor. 2019 yılında yüzde 10 civarında olan bu hacim, 2023 itibarıyla yüzde 20’yi aşarak iki katına çıkmış durumda. Buna göre, her beş ticaret işleminden biri dijital ortamda gerçekleşiyor. Milli gelir içerisindeki e-ticaretin payı ise yüzde 6,8’e ulaştı. Bu durum e-ticaretin makroekonomik düzeyde etkili bir dönüşüm aracı olma kapasitesini gösteriyor.
Dikkat çekici bir başka yön ise Türkiye’de e-ticaretin mal ve hizmet dengesinde sağladığı simetrik yapı. Toplam hacmin yüzde 51’i mal, yüzde 49’u ise hizmet ticaretinden oluşuyor. Bu dağılım, dijitalleşmenin tüketim kalıplarını değiştirebilme potansiyelini gösteriyor.
Sektörel veriler ise tüketici davranışlarını ve e-ticaretin gelişimini anlamak açısından ayrı bir pencere açıyor. E-ticaret alanında en yüksek hacim yüzde onu aşan pay ve 233 milyar TL’lik tutarı ile beyaz eşya ve küçük ev aletleri sektörüne ait. Elektronik ile giyim, ayakkabı ve aksesuar kategorileri de bu alanı yakından takip ediyor. Bu tablo, dijital platformlarda alışverişin nasıl yeniden şekillendiğini ve e-ticaretin etki alanını net bir şekilde ortaya koyuyor.
Tüm bu verilerin yanı sıra, Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan rapor, illerin dijital ticarete adaptasyon düzeylerini kapsamlı kriterlerle analiz ediyor. Bu analiz, illerin dijital ticaretteki konumunu belirlerken dört temel göstergeyi baz alıyor: e-ticaret satışlarının GSYH içindeki payı (e-GSYH), e-ticaret yapan işletmelerin toplam işletmelere oranı, ilin iç tüketimini karşılama düzeyi ve işletme başına düşen ortalama satış hacmi.
Bu analiz sonucunda İstanbul, Kayseri, Çorum, İzmir ve Kocaeli gibi iller, e-ticarete en yüksek uyum gösteren şehirler olarak öne çıkmakta. Bu sonuçlar, sadece şehirlerin dijitalleşmeye ne ölçüde entegre olduğunu göstermek açısından değil, aynı zamanda e-ticaretin bölgesel dinamikleri ve şehirlerin dijitalleşmesi hakkında ipuçları sunması açısından da önemli.
İktisadi Etkileri ile e-ticaret
E-ticaretteki dönüşüm, yalnızca doğrudan etkileşimde bulunduğu sektörlere pozitif dışsallıklar yaratmakla kalmıyor, aynı zamanda Türkiye ekonomisinin makro düzeyde dönüşümüne de zemin hazırlıyor. Bu dönüşümün başlıca yansımalarından biri, kargo ve lojistik sektöründe gözlemleniyor. E-ticaretin artan hacmi, kargo firmalarında teknolojik dönüşümü zorunlu kılıyor. Özellikle siparişlerin bir saatten kısa sürede teslim edilmesine odaklanan “Q-Commerce”, yani hızlı ticaret (quick commerce) anlayışı bu sürecin merkezine oturmuş durumda. 2019 yılında yalnızca 2,15 milyar TL seviyesinde olan hızlı ticaret hacmi, günümüzde 125 milyar TL’yi aşarak, kargo sektörünü; teknoloji temelli, yeni istihdam olanakları sunan, esnek ve hız odaklı bir yapıya dönüştürmekte. Kargo sektöründeki bu dönüşüm Türkiye’nin lojistik sektöründeki gelişimi için oldukça önemli.
Benzer bir dönüşüm, ödeme sistemleri alanında da kendini gösteriyor. Geleneksel ödeme yöntemlerinin yanı sıra, dijitalleşmenin etkisiyle gelişen dijital cüzdanlar, ön ödemeli kartlar, alışveriş kredileri ve “şimdi al, sonra öde” (BNPL) gibi yeni nesil araçlar ödeme işlemleri açısından ciddi bir değişim yaratmakta. Bu değişim, Türkiye’de fintek sektörünün büyümesi için güçlü bir şekilde desteklerken ödeme ve elektronik para kuruluşlarının hacmindeki yüzde 135’lik artış da bu dinamiklerin ne denli önemli olduğunu ortaya koyuyor. Bununla birlikte, TÜBİTAK tarafından geliştirilen ve zincir marketlerdeki 50 bine yakın ürünün fiyatı anlık olarak vatandaşlar ile paylaşan https://marketfiyati.org.tr gibi uygulamalar ve e-ihracat destekleri e-ticaret hacmini artırabilecek farklı perspektifler sunmakta.
E-ticaret, yalnızca mikro düzeyde değil; makroekonomik etkiler açısından da ciddi katkılar sunmakta. Özellikle sınır ötesi e-ticaretin artışı, Türkiye’nin dış ticaretini çeşitlendirme potansiyelini güçlendiriyor. Kanada, Birleşik Krallık, ABD, Rusya Federasyonu, Almanya, Azerbaycan ve Hollanda gibi ülkeler, Türk ürünlerinin en çok dijital kanallarla ulaştığı pazarlar arasında yer almakta. Özetle, e-ticaret hem ihracat kapasitesini artırmakta hem de Türkiye’nin küresel doğrudan yatırım çekme potansiyelini güçlendirmekte.
E-ticaretin ekonomiye katkısı yalnızca dış ticaretle de sınırlı değil. İstihdam üzerinde olumlu etkisi mevcut. Bu durum, e-ticaretin sürdürülebilir büyümeye olan katkısını göstermekte. Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan kapsamlı rapordaki bulgular da bu tabloyu destekler nitelikte. Bahsi geçen rapora göre, e-ticaret hacmindeki artış, Türkiye’de iktisadi büyüme ve istihdam üzerinde pozitif bir etki yaratırken; döviz kuru ve enflasyon gibi kritik makroekonomik göstergeler üzerinde belirgin bir baskı oluşturmuyor.
Tüm bu gelişmeler, e-ticaretin yalnızca bir satış kanalı olmanın çok ötesinde, Türkiye’nin ekonomik kalkınması için stratejik önemini ortaya koyuyor İç ticaretin gelişmesi ve dış ticaretin çeşitlenmesi, teknolojik dönüşümün ivme kazanmasını sağlayacaktır. Sonuç olarak e-ticaret Türkiye’nin istikrarlı büyümesi için önemli bir fırsat teşkil ediyor.
