ERHAN AFYONCU / Amerika hakkında ilk bilgiyi Piri Reis sayesinde öğrendik

İspanyollar, 1492’de Amerika’yı keşfedip kısa sürede Güney ve Orta Amerika’yı kolonileştirdiler. Osmanlılar, Kolomb’un Amerika’yı 1492’deki keşfinden kısa bir süre sonra durumdan haberdar olmuştu. Piri Reis, Amerika ile ilgili bir esirden dinlediği bilgileri 1513 tarihli meşhur dünya haritasının üzerine kaydetmişti

Amerika’ya dair ilk bilgilerimiz Piri Reis‘in haritasında kayıtlıdır. Piri Reis, Amerika’nın keşfini şöyle anlatır: “Merhum amcam Gazi Kemal‘in İspanyalı bir kulu vardı. Bu köle üç defa Kolonbo ile o diyarlara vardım deyip, hikâyelerini şöyle anlatmıştı: Cebelitarık‘tan batıya doğru dört bin mil gittikten sonra karşımızda bir ada gördük. Amma gittikçe deniz sakinleşmiş ve kuzey yıldızı görünmez olmuştu demişti.
Karşılarında gördükleri adaya demir atarlar. Adanın halkı gelip onları ok yağmuruna tutar. Erkeği, dişisi ok atar. Hepsi çıplakmış. Karaya çıkamayınca, gemilerini adanın öbür tarafına geçirirler.

Kolomb, Antil Adaları’nda karaya çıkıyor.

ALTIN ALIP BONCUK VERDİLER
Kolonbo bir ada görüp ona varırlar. Görürler ki, adada büyük yılanlar var. Oraya çıkmayıp başka adaya varırlar. Demir atıp on yedi gün orada dururlar. Bu adanın halkı görürler ki, kendilerine bu gemiden zarar yok, varırlar, balık avlayıp filikalarıyla bunlara getirirler. Bunlar da hoş görüp onlara sırça boncuk verirler. Meğer Kolonbo sırça boncuğun o bölgede muteber olduğunu bulduğu kitapta okumuş imiş. Onlar boncuğu görüp daha fazla balık getirirler. Bunlar da daima onlara sırça boncuk verirler.
Bir gün bir kadının kolunda altın görürler, altını alıp boncuk verirler. Kolonbo’nun adamları, ‘Varın altın getirin, size daha fazla boncuk verelim’ derler. Onlar varıp daha çok altın getirirler. Bir gün dahi birinin elinde inci görürler. İnciyi alıp boncuk verirler. Bunlar görürler ki, boncuk verirler daha çok inci getirirler. Bu adalardan bol miktarda kırmızı boya ağacı ve ada halkından ikisini alıp o yıl içerisinde İspanya beyine getirirler. Şimdi o diyarlar tamam açılıp meşhur olmuştur.”

Tarih-i Hindi Garbi’de Amerika’da deniz adamı.

İLK TÜRKÇE AMERİKA KİTABI
Osmanlı İmparatorluğu‘nda Amerika hakkında en geniş bilgiyi veren eser, III. Murad döneminde yazıldı. Yazarı bilinmeyen Tarih-i Hind-i Garbi (Batı Hindistan Tarihi) isimli bu eser Amerika’nın keşfini anlatır. Thomas Goodrich, bu eserin İtalyanca kitaplar kullanılarak yazıldığını tespit etmiştir. Amerika’nın keşfi şöyle anlatılır:
“Kolon, üç gemi hazırladı. Bir miktarda ticaret malı, ayna, kadeh, iğne ve renkli kumaşlar alıp 1492 yılında Kadiz’den yola çıktı. Cebelitarık’ı geçerek batıya doğru gitti. Uygun bir rüzgârla seyredip İspanya kralının hâkimiyeti altında bulunan Kanarya Adaları’na vardı. Birkaç gün o adada kalıp mühimmat aldı ve uygun bir rüzgâr bulunca tekrar batıya doğru yelken açtı. Güneşin battığı yöne gidiyordu. Bu şekilde otuz üç gün gittiler.
Kanarya Adaları’ndan 3 bin 800 mil uzaklaşmışlardı. Nice defa gittiklerine pişman olup geri dönmeye teşebbüs ettiler. Ansızın ıssız bir ada ile karşılaştılar ki, akarsuları ve ağaçları vardı. Ruhlarına rahatlık geldi. Altı gün daha gittiler ve altı ada daha gördüler ki, ikisi büyüktü. Bunların en büyüğüne İspanyola (Haiti), daha küçük olana Cenive (Gonave) dediler. Ada halkı bunları görünce kaçtı. Kaçanlardan bir kadını yakalayarak Kolon’a getirdiler. Kolon bu kadına iyi davrandı, türlü türlü ziyafet verdi ve bazı hediyeler vererek serbest bıraktı. İşaretle kavmini çağırmasını ve kendilerinden onlara bir zarar gelmeyeceğini anlattı.

Piri Reis’in haritası.

İŞARETLE ANLAŞTILAR
Kadın kavmine dönüp olanları anlatınca, bir kısım ada halkı Kolon’la görüşmeye geldi. Yanlarında altın, gümüş, meyve ve çeşitli hayvanlar getirmişlerdi. İki taraf arasında alışveriş oldu. Ada halkı değersiz eşyaya çok ilgi gösterdi. Cam eşya, iğne ve küpeler ilgilerini çekmişti. Bu eşyaların her birini bir sürü altın vererek aldılar. Birkaç gün bu şekilde gelip gidip alışveriş yaptılar. Daha sonra durumdan haberdar olan ada halkının başkanları, adamlarıyla geldi ve Kolon’la buluştu. Adadan birçok hediyeler getirip İspanyollara alıştı. Her iki taraf da birbirinin dilinden anlamıyorlardı. Ama işaretle her türlü işi yapıp birbirlerinin dediği yere giderlerdi.
Kolon bir kale yaptıktan sonra adanın mallarından ve ada halkından da 10 kişiyi yanına alıp tekrar İspanya’ya doğru yola çıktı. Barcelona’da kral ile konuşup hediyelerini verdi. Kral, Kolon’un anlattığı hikâyelerden mutlu oldu ve o bölgeye Yeni Hindistan adını verip yönetimini Kolon’a verdi.”

Tarih-i Hindi Garbi’de Amerika’daki ilginç hayvanlar.

ADADA 10 PADİŞAH HÜKÜM SÜRÜYORDU
Tarih-i Hind-i Garbi’de, o dönemde Hindistan diye bilinen Amerika şöyle anlatılır:
“Yeni Hindistan iki kıtadır. Kıtanın kuzeyi Yeni İspanya ismiyle bilinir, kıtanın güneyi ise Peru ismiyle meşhurdur. Sokrat ve Eflatun’dan naklederler ki, Cebelitarık’ın karşısında 9 mil uzaklıkta bir ada vardı. Dünyanın üçte biri büyüklüğündeki bu adada 10 padişah hüküm sürmekteydi. Küba, Jamaika ve Haiti adaları birbirlerine bitişikti. Burada altın ve gümüş çoktu, ama rağbet azdı. Duvarları altın ve gümüş tabakalarla kaplanmış, tavanı altın ve gümüş levhalarla süslenmiş büyük bir tapınak vardı.
Zaman geçti. Bir gün deniz yükseldi ve adayı kapladı. Yollar su ile doldu ve ada halkı birbirinden ayrı düştü. Her topluluk kendisine yaşayacak yeni yüksek bir yer buldu. Zamanın ne getireceği bilinmiyordu. Sonunda her şeyin sahibi olan kudretlü Allah’ın izniyle kader İspanyolları buraya getirdi. İspanyollar da bölgeyi hâkimiyet altına aldılar. Daha sonra Peru’ya geçerek yollarının sonuna ulaştılar.

Tarih-i Hindi Garbi

PERU’NUN KEŞFEDİLİŞİ
Peru şöyle bulundu: Okyanus kıyılarında bir liman vardır ki adı Panama’dır. Bu bölgenin idarecilerinden Pizarro ve Almagro mallarını birleştirip gemiler hazırladılar. Asker toplayıp memleket fethetmek üzere yola çıktılar. Pizarro 1525’te büyük bir gemi ve 114 asker ile Panama’dan çıkıp doğuya doğru hareket etti. 200 mil gitti. Sonunda bir yere ulaştı. Adını sorduğunda Peru deyü cevap verdiler. Bu yüzden İspanyollar bu bölgedeki memleketlerin hepsine Peru dediler. Tamamı 4 bin 800 mildir ve Ekvator’dan iki derece uzaktır.
Halkı korkaktır ve burunları çok uzundur. Erkekleri göbeklerine kadar bir elbise giyerler, diğer yerleri açıktır. Kadınları çıplak gezerler, ama bir örtü ile altlarını örterler. Kadınlar bütün işleri yaparlar. Ziraat işleri ve değirmende un yapmak da onların işidir. Kadınlar bütün saçlarını, erkekleri ise sadece kafalarının üst taraflarını tıraş ederler. Burunlarına ve kulaklarına altın halkalar, zümrütten yapılmış küpeler, ellerine ve kollarına ise gümüş ve altın yüzükler, bilezikler takarlar.

CESEDİ KOKUTMAYAN BOYA
Bu memleket çok sıcaktır ve havası da kötüdür. Bir çeşit ağaç vardır ki, suyu ile ölü boyandığında ceset çürümez, kokmaz, yüzü canlıymış gibi durur. Bu memlekette nehir yoktur. Ancak yağmur eksik olmaz. Halk suyunu kuyulardan temin eder. Uzun kamışlar vardır. Evlerini onlarla yaparlar. Denizde balık çoktur, sandallarla avlarlar. Bu memlekette altın ve gümüş de vardır, ama saf değildir.
Tam üç sene dolaşıp bir şey bulamadıkları gibi para ve malları da azaldı. Takatleri kalmadı. Yorgun düştüler. Pizarro daha sonra yardım almak için İspanya’ya gitti. Gezdiği yerleri anlattı. İspanya kralı da bu memleketlerin fethi için Peru beyliğini Pizarro’ya verdi.”