Her ay enflasyon hesabını yapan Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) yeni yılda önemli bir değişikliğe imza atıyor. Değişikliğin ana sebebi, Birleşmiş Milletler‘in geliştirdiği kısa adı COICOP olan, hane halklarının tükettiği mal ve hizmetleri amaç temelli sınıflandıran sisteminin 1999’dan 2018’e güncellenmesi… Birçok ülke verileri COICOP’a göre sınıflıyor. İstatistikleri de ona göre açıklıyor. AB ülkeleri yeni COICOP sınıflamasına 2026 ocak ayından itibaren geçecek. Türkiye de 2022’de başladığı geçiş sürecini 2026 başında tamamlamış olacak.
İş biraz teknik…
Tabii herkesin kafasındaki soru şu: Bu değişiklikler enflasyon verilerini etkileyecek mi?
Güncelleme sonrası endeks değerleri yeni sınıflama yapısına göre yeniden sınıflandırılacak, değişim oranları korunacak. Aylık ve yıllık enflasyon oranları hiçbir yıl ve ay için değişmeyecek.
Ancak…
Yeni değişikliğin TÜFE ağırlıklarına etkisi olacak. Gıda ve alkolsüz içecekler (24.98), alkollü içecekler, tütün ve tütün ürünleri (3.76), giyim ve ayakkabı (6.94), sağlık (3.71), lokantalar ve konaklama hizmetleri (8.17) gibi ağırlıklar değişmiyor. Sigorta ve finansal hizmetler ağırlığı 4.30’dan 0.21’e geriliyor. Eğlence, spor ve kültür ağırlığı 3.33’ten 2.18’e iniyor. Ulaştırma etkisi 17.35’ten 17.54’e, bilgi ve iletişim 3.34’ten 4.56’ya çıkacak. Yeni başlık da kişisel bakım, sosyal koruma, çeşitli mal ve hizmetler alanı olacak. Bunun TÜFE ağırlığına etkisi 3.83.
Yeni sistem, esasında tüketim kalıplarını daha gerçekçi izlemeyi sağlayacak. Kişisel bakım ve sosyal koruma ayrı grup olacak. Sigorta ve finansal hizmetler yeni bir ana grup olarak eklenecek. Dijital içerikler ayrı kategori olarak sunulacak. Bu sayede tüketim kalıpları daha gerçekçi şekilde izlenecek.
Denilen o ki, vergi, üretim ve satış istatistikleri gibi çok kaynaklı veri setleriyle kayıt dışı tüketim kalemleri de toplam harcamalara yansıtılacak. Böylece TÜFE daha geniş kapsamlı hale gelecek. TÜİK yetkililerinin söylediğine göre, düzenlemenin geçmiş veriye etkisi olmayacak ancak gelecekteki veriye ufak da olsa bir miktar etki edebilir. Bu etkinin nasıl olacağı Şubat 2026’da belli olur.
Peki gelelim son günlerin tartışmasına… Daha doğrusu her maaş zammı öncesinde TÜİK’in enflasyon verilerini düşük gösterdiğine dair iddialara…
Dün yapılan sunumda TÜİK, enflasyon hesabını nasıl yaptığını bir kez daha anlattı. Söylenene göre, fiziki mağazalar ve işyerleri ayda 2 veya 3 kez, zincir marketlerde barkod taraması her gün, e-ticaret ve çevrimiçi mağaza fiyatları her gün taranıyor. Ayda 609 bin 382 fiyat hesaplamaya dahil ediliyor. Alandan verileri 26 bölge müdürlüğünden görevli anketörler topluyor. Seçilen işyerleri ziyaret ediliyor, veriler tablete kaydediliyor. Ay içinde meydana gelebilecek taze sebze-meyve, tüp gaz, LPG gibi ürünler haftada 1 kez olmak üzere ayda 4 defa derleniyor. Sigara, benzinmazot, altın günlük, bunların dışındakiler ise ayda iki kez toplanıyor.
Peki fiyatlar neden açıklanmıyor?
Bazıları ‘devlet sırrı mı, neden açıklanmıyor’ diyor. TÜİK’in buna ilişkin cevabı şu: “Fiyat seviyelerinin yayımlanması TÜFE’nin kavramsal yapısıyla uyumlu değil. Endeksin amacı fiyat düzeyi bildirmek değil, aynı nitelikteki ürünlerin zaman içindeki fiyat değişim oranını göstermek. Sepetteki ürünler, markalar, satış kanalları her yıl güncelleniyor. O nedenle ortalama fiyat serisi oluşturmak yıllar arasında karşılaştırılabilir değil.”
