CENK BEYAZ / Sosyal Panorama 2025: Türkiye’de Değişen Nüfus Ve Ailenin Geleceği

13 Ocak 2025 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘ın ev sahipliğinde Cumhurbaşkanlığı Külliyesi‘nde gerçekleştirilen Aile Yılı Tanıtım Programı’nda 2025 yılı “Aile Yılı” olarak ilan edildi. Bu programın hazırlanmasına öncülük eden Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı başta olmak üzere ilgili diğer Bakanlıkların, kamu kurum ve kuruluşlarının, sivil toplum örgütlerinin ve diğer katılımcıların şahitliğinde nüfusun diri tutulabilmesi ve ailenin korunup güçlendirilebilmesi için yapılanlar ve yapılacaklar dile getirildi.

Bu programın ardından 22-23 Mayıs tarihlerinde 26 farklı ülkenin aileden sorumlu bakanlarının katılımı ile “Ailemiz Geleceğimiz” şiarı ile İstanbul’da Uluslararası Aile Forumu gerçekleştirildi. “Aile Diplomasisi” kavramının belirginleştirilmesi açısından önem taşıyan bu forumda “Aile Odaklı Politikaların Anaakımlaştırılması: Ulusal ve Uluslararası Çabalar” konulu Bakanlar toplantısı, paneller ve serbest kürsü konuşmaları düzenlendi. Forumun son günü yaptıkları konuşmada 2026-2035 yıl aralığının da “Aile ve Nüfus 10 Yılı” olarak belirlendiğini ilan eden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, nüfusun diri tutulması ve ailenin korunup güçlendirilmesi için gerekli olan politikaları icra etmeye çalıştıklarını ifade etti.

Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu ve Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı işbirliğiyle 19-20 Kasım’da “Aile ve Kültür-Sanat Sempozyumu” Cumhurbaşkanlığı Külliyesi Millet Kütüphanesi’nde düzenlendi. İki gün boyunca altı oturum halinde düzenlenen sempozyumda aile ve nüfus konularını merkeze alarak kültür, sanat, medya, iletişim ve kentleşme gibi odak konular çerçevesinde sunumlar gerçekleştirildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hitapları ile kapanış oturumu icra edildi. Konuşmasında erkeklerin de çocuk yetiştirme hususunda eşlerine yardımcı olmaları gerektiğine dikkat çeken Erdoğan, Aile ve Gençlik Fonu‘ndan istifade etmeye hak kazanların sayısının 62 bini aştığını belirterek 2026 yılı ile birlikte evlenecek olan gençlere yönelik desteklerin arttırılacağını vurguladı.

Bu büyük etkinliklerin dışında 2025 yılının sonuna yaklaşırken “Aile Yılı” kapsamında başta kamu kurumları olmak üzere sivil toplum örgütleri ve diğer ilgili paydaşlar tarafından çok sayıda politika, etkinlik ve benzeri faaliyetler sürdürülmektedir.

Bu yıla özgü somut politikalar olması bakımından ilk olarak 6 Şubat 2023’teki depremlerden etkilenen illerde başlatılan Aile ve Gençlik Fonu desteği tüm iller için müracaata açıldı. Başlangıçta 150 bin TL’lik faizsiz kredi imkanı, evlenecek olanların 26-29 yaş aralığında olmaları halinde 200 bin TL’ye yükseltildi. Aynı zamanda her iki eş de 18-25 yaş aralığında ise bu miktar 250 bin TL’ye çıkartıldı. 48 ay içinde çocuk sahibi olan genç çiftlerin geri ödemelerinin her bir çocuk için 12 ay olacak şekilde ertelenmesi kararlaştırıldı.

Daha önceki yıllarda 300, 400 ve 600 TL şeklinde verilen doğum ve çocuk destekleri arttırıldı. Birinci çocuk için tek seferlik 5 bin TL, ikinci çocuk için 5 yaşını tamamlayana kadar aylık bin 500 TL ve üçüncü ve sonraki çocuklar için yine 5 yaşını tamamlayana kadar aylık 5 bin TL destek verilmeye başlandı.

Doğurganlığın arttırılmasına ve aile-iş-hayat döngüsüne yönelik önemli adımlardan biri de yarım zamanlı çalışma haklarının yaygınlaştırılması olmuştur. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda 2016 yılında yapılan değişiklikle (Ek Madde 43) çocuk sahibi olan anne ve babalara annelik ve babalık izinlerinin bitiminden çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar olan dönemde, ayrıca süt izni verilmeksizin haftalık çalışma saatlerinin normal çalışma süresinin yarısı olarak düzenlenmesini talep edebilecekleri yönünde hak tanınmıştı. Bu hakka bazı idareler tarafından verilmeyen izinler neticesinde açılan davalar ve idarelerin haksız bulunması gibi durumlar karşısında 18 Temmuz 2025’te “Devlet Memurlarının Yarım Zamanlı Çalışma Hakkının Kullanımına İlişkin Yönetmelik” Resmî Gazete’de yayınlandı. Böylelikle muhtemel hak kayıplarının önüne geçilmiş oldu.

Bu ve benzeri politikaların hayat bulabilmesi için “Ailenin Korunması ve Güçlendirilmesi”ne yönelik Cumhurbaşkanlığı genelgesi 15 Mayıs 2024 tarihinde yayınlandı. 2024-2028 Aile Vizyon Belgesi ve Eylem Planı hazırlandı. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile 25 Aralık 2024 tarihinde Aile Enstitüsü ve Nüfus Politikaları Kurulu kuruldu.

Ulaşım, kültürel etkinlikler, eğitim, farkındalık çalışmaları, kadın istihdamına yönelik destek ve teşvikler, evlilik öncesi alışveriş ve benzeri harcamalar için belirli oranlarda indirim anlaşmaları gerçekleştirilerek Aile Yılı’na özel faaliyetler sürdürülmeye devam etmektedir. Bu bağlamda 2025’in ilk 8 ayı itibariyle 383 bin 691 anneye 3,5 milyar TL doğum yardımı yapılmış, Aile ve Gençlik Fonu’na 151 bin genç çift başvurmuş ve 42 marka ve bin 331 firma ile indirim anlaşması gerçekleştirilmiştir.

Kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra sivil alanda da bu yıla özel yayıncılık faaliyetleri, özel dergi sayıları, kitaplar, raporlar, makaleler, politika belgeleri, projeler, sergi, dinleti, konferans, sempozyum, seminer ve çalıştay gibi bilimsel yayınlar ve kitlesel toplantılar oluşturularak bu yıla özel farkındalık arttırıcı etkiler meydana getirilmeye çalışılmaktadır.

Sosyal Panorama 2025: Nüfus ve Aile

İlk tanıtımının Uluslararası Aile Forumu’nda yapıldığı Sosyal Panorama 2025: Nüfus ve Aile (Editörler: Cenk Beyaz ve Faruk Taşçı) başlıklı çalışma, Türkiye’de nüfus ve aile odağını merkeze alarak 2024 yılı başta olmak üzere mümkün mertebe geçmiş yılları ve uluslararası verileri dikkate alacak biçimde doğum ve ölüm, nüfus hareketliliği, evlilik ve boşanma, kadın, çocuk, genç, yaşlı gibi yaş grupları ve engelli konuları hakkında detaylı analizleri içeren metinleri kapsamaktadır. İlgili alanlarda uzman ve çoğunluğu akademisyen olan 24 yazarın kaleme aldıkları 22 bölümde güncel veriler ve gelişmeler mukayeseli analizler içerecek şekilde yapılandırılarak nüfus ve aile yapısındaki değişim ve dönüşüm gözler önüne serilmeye çalışıldı.

Her yıl düzenli biçimde “Sosyal Panorama” üst başlığıyla gerekli görülen temalar çerçevesinde yayınlanması hedeflenen bu çalışma serisinin tanıtımı 20 Kasım 2025 tarihinde SETA İstanbul yerleşkesinde gerçekleştirildi. “Türkiye’de Değişen Nüfus ve Ailenin Geleceği” başlığını taşıyan sempozyuma, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Sayın Cevdet Yılmaz katıldı. Açılış konuşmasında nüfus ile ilgili tarihi ve güncel durumlara ve verilere değinerek nüfus konusuna dair ders niteliğinde kapsayıcı bir perspektifle Türkiye’nin önündeki risklerden ve muhtemel çözüm ve politika önerilerinden bahsetti.

İki oturum şeklinde düzenlenen sempozyumun ilk kısmında Türkiye’nin Demografik Dönüşümü: Gençlikten Yaşlanmaya Yeni Gerçekler başlığı altında nüfusun değişen yapısının yanı sıra genç yaş grubundan yaşlılığa kadar meydana gelen değişim izah edildi. Çalışmanın editörlerinden Cenk Beyaz, nüfus yapısının mevcut durumu ve değişimi hakkında Sosyal Panorama‘daki verileri paylaşıp gençliğe ilişkin bulguları sundu. Çalışmanın bir diğer editörü olan Faruk Taşçı ise, yaşlanmanın değişen ve dönüşen durumlarını içeren sunumunu yaptı.

Türkiye’nin Aileyi Güçlendirme Politikaları başlıklı son oturumda ise evlilik ve boşanmalar çerçevesinde ailenin mevcut durumu ve aileyi güçlendirici mekanizmaların varlığı üzerinde duruldu. Bu oturumda çalışmanın bölüm yazarları olan Bilal Coşan, Mahmut Hakkı Akın ve Zeynep Esra Abay Çelik sunumları ile yer alarak anne olma yaşı, evlilik, boşanma ve aile yardımları gibi güncel ve kritik konular hakkındaki güncel gelişmeleri mukayeseli biçimde anlattılar.

2025 Aile Yılı kapsamında birçok etkinliğin icra edilmesinin yanında nüfus ve aile odaklarından sapmayarak güncel verileri içeren bir çalışma olarak vücut bulan Sosyal Panorama 2025: Nüfus ve Aile, ihtiva ettiği her bir konu açısından daha derinlikli araştırma alanları hakkında çalışmaların ortaya çıkabilmesine imkan vermektedir. Bu doğrultuda “Aile Yılı” kapsamında herkesin istifade edebilmesi için açık kaynak (https://www.setav.org/sosyal-panorama-nufus-ve-aile) şeklinde SETA tarafından paylaşılan bu çalışma ile birlikte nüfusun diri tutulabilmesi ve ailenin korunup güçlendirilebilmesi için yapılabilecek yeni çalışmalara da destek olacak zemin oluşturulmuştur.

Toplum ve Medya Direktörlüğü tarafından hazırlanan Sosyal Panorama çalışmasının amacı, her yıl Türkiye ve dünya gündeminde öne çıkan başlıkları kapsamlı veri analizleriyle ele alarak toplumsal eğilimleri görünür kılmaktır. Bu çalışma, olası problemlere gerekçeli çözüm önerileri sunmayı ve karar alıcılara yol gösterecek değerlendirmeler üretmeyi hedeflemektedir.

Bu doğrultuda Sosyal Panorama‘nın her yıl düzenli olarak, güncel meseleleri somut veriler ışığında inceleyen ve bulgularını kamuoyuyla paylaşan bir başvuru kaynağı haline gelmesi amaçlanmaktadır. Üstelik bu tarz derinlikli analizlerin yalnızca Türkiye’yle sınırlı kalmayıp uluslararası bir kitle tarafından da kullanılması arzu edilmektedir.

Bilginin güvenilirliğinin sık sık sorgulandığı, doğru ile yanlışın birbirine karıştığı bir ortamda böylesi kapsamlı çalışmalara duyulan ihtiyaç her zamankinden fazladır. Sosyal Panorama 2025: Nüfus ve Aile başlıklı çalışmanın geniş bir kesim tarafından faydalı bulunmasını, yeni araştırmalara, politikalara ve hizmetlere ilham vermesini temenni ediyoruz.