Hukuk mesleklerindeki insan kaynağı niteliğinin iyileştirilmesini hedefleyen Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS), ilk defa geçtiğimiz yıl 29 Eylül 2024 günü, ikinci sınav ise geçen hafta 27 Nisan Pazar günü yapıldı. İlk sınavda başarılı olan aday oranı medyaya yansıyan haberlere göre yüzde 42,7 olmuştu. Özellikle bu ikinci sınavdan sonra başta hukuk ve eğitim çevreleri olmak üzere birçok kesimde bir tartışma başladı. Sınavın niteliğine yönelik eleştiriler yöneltildi. İlk başta söylenmeli ki bu sınav mutlaka devam etmeli ancak nasıl uygulanacağı konusu oluşan tecrübelerle birlikte geliştirilmelidir.
Kamuoyunda avukatlık sınavı olarak anılan sınavın yapılması düşüncesi aslında çok uzun süredir gündemde idi. Bundan 25 yıl önce getirilen avukatlık sınavı önce ertelenmiş ve sonra hiç uygulanmadan yürürlükten kaldırılmıştı. 2.5.2001 tarihli ve 4667 sayılı Kanunla avukatlık mesleğine kabul edilebilmek için “avukatlık sınavını başarmış olmak” koşulu getirilmiş, sınavda meslek kuralları bilgisi ile hukuk ilkeleri ve mevzuat hükümlerini olaylara uygulayabilme yeterliliğinin değerlendirileceği, sınava staj bitim belgesinin verildiği tarihi izleyen dört yıl içinde altı kez girilebileceği düzenlenmiştir.
Ancak 25.6.2002 tarihli 4765 sayılı Kanun ile stajla ilgili hükmün 10.5.2001 tarihinde hukuk fakültelerinde öğrenci olanlar hakkında uygulanmayacağı hükme bağlanarak sınav ertelenmiştir. Son olarak avukatlık sınavı, henüz uygulanamadan 28.11.2006 tarih ve 5558 sayılı Kanunla tamamen yürürlükten kaldırılmıştır.
Avukatlık mesleği için bir sınav ihtiyacı olduğu sonraki yıllarda da sık sık dile getirilmiştir. Adalet Bakanlığı‘nın hazırladığı ve 31 Mayıs 2019 günü Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıkladığı Üçüncü Yargı Reformu Strateji Belgesi‘nde sadece bir avukatlık sınavı değil “Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı” adı altında bir sınav getirileceği belirtilmiştir. Belgenin “İnsan Kaynaklarının Nitelik ve Niceliğinin Artırılması” başlıklı bölümünde “Hukuk fakültesi mezunlarının hâkim-savcı yardımcısı, noter yardımcısı olabilmeleri ve avukatlık stajına başlayabilmeleri için “Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı” getirilecektir.” şeklinde bir faaliyet öngörülmüştür.
Bu hedef doğrultusunda 17.10.2019 tarihli 7188 sayılı Kanun ile Avukatlık Kanunu, Noterlik Kanunu ve Yükseköğretim Kanunu‘nda yapılan değişikliklerle HMGS getirilmiştir. Hukuk mesleklerine kabul için bu sınavda başarılı olma şartı, “ilgili yükseköğretim kurumlarına bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra kayıt yaptıranlar hakkında uygulanır” şeklinde bir yürürlük maddesine yer verildiği için ilk sınav 29 Eylül 2024 günü yapılmıştır. İkinci sınav ise geçen hafta 27 Nisan Pazar günü gerçekleştirilmiştir. Bu sınavlar bir ön değerlendirme yapılması için yeterli imkânı vermektedir.
Sınavın Varlığı Muhafaza Edilmeli
Öncelikle belirtmek gerekir ki bu sınavın gerekliliği konusunda bütün paydaşlar arasında bir uzlaşma olduğu görülmektedir. Hukuk fakültesi ve mezun sayısındaki artış, avukatlık mesleğine giriş için herhangi bir standardın ve elemenin olmaması, tüm dünyada avukatlığa girişte ciddi sınavların öngörülmesi gibi sebeplerle bu sınav hep talep ediliyordu. Avrupa ülkelerinde hayli zorlayıcı sınavlar varken; ABD’de barolar kendileri katı ve eleyici sınavlar yapmaktadır. Nitekim Yargı Reformu Strateji Belgesi hazırlığı sırasında Barolar, hukuk fakülteleri ve yargının diğer aktörlerinin böyle bir sınavın getirilmesini ısrarla talep ettikleri belirtilmiştir.
Sınav yerine hukuk eğitimine ilişkin sorunların ele alınması ve kalitenin artırılması gerektiği ileri sürülmekte. Gerçekten de bu konuda atılması gereken bazı adımlar var. Nitekim yine strateji belgelerine bakıldığında bu başlıkta çok sayıda faaliyetin öngörüldüğünü ve en son hukuk fakültelerine girişte başarı sıralamasının yüz bine çekildiğini biliyoruz. Bu sebeple hem hukuk eğitiminde kaliteyi artıracak adımlar hem de iyi bir sınav uygulamasının beraber yürütülmesi yerinde olacaktır.
Bütün bu nedenlerle bu sınavdan vazgeçilmesi ve kaldırılması yönündeki taleplere mesafeli olunmalı. Bütün dünyada çeşitli şekillerde uygulanan bu sınavın devam etmesi, eksikleri ve sorunlu yönleri varsa gözden geçirilerek daha da geliştirilmesi yolunda katkı sunulması gerekir. Doğru bir adım atıldığı bilinmeli ve gerekiyorsa uygulamanın iyileştirilmesi yoluna gidilmeli.
Sınav Geliştirilmeli
Kanun ve yönetmelik hükümlerine göre yılda iki defa yapılan HMGS’de başarılı olabilmek için soruların %70’ini doğru cevaplamak gerekmekte. Sınavın yılda iki defa yapılması sebebiyle başarılı olamayan bir adayın altı ay daha beklemek zorunda olduğu, mesleğe giriş sürecinin altı ay uzadığı ve bazı adaylar için bunun ciddi bir mali ve psikolojik külfet doğurduğu belirtilmektedir. Bu talepler karşısında sınavın sayısı yılda üçe çıkarılarak kolay bir çözüm üretilebilir. Ancak yılda iki defa yapılmasının az olmadığı ve öncesinde altı aylık bir hazırlık sürecinin makul olduğu söylenmeli.
Yükseköğretim Kanunu’nun EK 41. maddesine göre sınavda 20 farklı alanda soru sorulmaktadır. Bu alanların bazılarının birden fazla dersi içerdiği göz önüne alındığında toplam ders sayısı 27’ye kadar çıkmaktadır. Bu alanlardan İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku, Milletlerarası Hukuk, Milletlerarası Özel Hukuk ve Genel Kamu Hukuku alanları “9. Yargı Paketi” olarak anılan 14.11.2024 tarihli ve 7531 sayılı Kanunla eklenmiş ve soru sayısı 100’den 120’ye çıkarılmıştır. Toplam 155 dakika olan bu sınavda başarılı olmak için soruların %70’ini yani 84’ünü doğru cevaplamak gerekmektedir.
Sınavdaki alanların ve derslerin sayısının çok olması ve başarı eşiğinin yüksek tutulması da eleştiri konusu edilmektedir. Gerçekten de neredeyse dört yıllık hukuk eğitiminde okutulan bütün derslerden aynı anda bir sınava girmek ve %70 başarı elde etmek bazı zorlukları barındırıyor. Ayrıca 120 soruluk sınavın uzun süreye rağmen tek oturumda yapılması göz önünde bulundurulmalı. Bunların yanında soruların niteliği ve zorluk derecesi de ayrıca önemli.
İlk sınavda başarı oranının %42,7 olması, özellikle Avrupa ülkelerinde uygulanan benzer sınavlarla karşılaştırıldığında düşük değildir. Asıl değerlendirmeyi ikinci sınavdan sonra yapmak doğru olacaktır. Şüphesiz amaç adayları zorlamak ve elemek olmamalı. Meslekler için adaylardan beklenen bilgi ve beceriyi ölçen bir sınav yapılması durumunda başarı oranının ikinci planda olacağını söylemek gerekir.
Sınavın test olması da hukuk mesleklerine kabul açısından bir diğer eleştiri konusu. Gerçekten de bu şekilde bir test sınavı uzun vadede hukuk fakültelerindeki eğitimi de olumsuz etkileyebilecektir. Şüphesiz adayların muhakeme yeteneğini ve hukuk nosyonunu ölçen, olay çözümlerine dayanan klasik bir sınav yapılması tercih edilmelidir.
Öğrencilerin HMGS’ye yönelik olarak yalnızca test çözümüne dayalı kurslara yönelmesi, anayasa hukuku, medeni hukuk ve ceza hukuku gibi temel alanlarda derinlemesine düşünme ve tartışma yetisinin gelişimini zayıflatabilir.
Ancak sınava giren öğrenci sayısının on beş bin civarında olduğu göz önüne alınırsa bu tür bir sınavın otuza yakın dersten yapılması ve sınav kağıtlarının değerlendirilmesi çok güç olacaktır. Ders ve soru sayıları düzenlenerek bu sorun aşılsa ve yeterli sayıda öğretim üyesi cevap kağıtlarını değerlendirmek üzere görevlendirilse dahi değerlendirmelerin eşit, adil ve objektif bir şekilde yapıldığı konusunda doğacak tartışmaları önlemek mümkün değildir.
Hemen olmasa bile uzun vadede test yerine açık uçlu sorulara geçiş Adalet Bakanlığı ve ÖSYM tarafından değerlendirilebilir. Test sınavlarının uygulanması sırasında soruların niteliğine ilişkin çalışma yapılması, mevzuattaki sayılar ve sürelerin ezberi yerine hukuk kurallarının somut olaya uygulanmasını ölçen bir nitelikte sınav olması tercih edilmeli. Nitekim son sınavdaki soruların çoğunluğunda böyle bir amacın olduğu görülmekte.
Sonuç olarak, hukuk mesleklerinde niteliğin artırılması amacıyla getirilen HMGS sınavı ile uzun süredir konuşulan bir adım atılmıştır. Bundan sonra bu sınavın daha iyi uygulanması için çaba gösterilmesi gerekir.
