BÜŞRA KESKİN / Dijital Egemenlik Arayışında Yerli Sosyal Medya Denemeleri

Son zamanlarda devletlerin güvenlik anlayışı, dijital dünyanın getirileriyle görünmez bir sınır mücadelesine dönüştü. Bu bakımdan devletlerin kendi güvenliğini sağlaması o devletin dijital sınırlarının genişliğiyle doğru orantılı hale geldi. Ülkeler tarafından izlenen politikalar bazen veri hakimiyeti, güvenlik, operasyonel hareket etme ve algoritmik görünürlük açısından stratejik alanlar oluşturabiliyorken bazen de ağır sonuçlara sebep olabiliyor. Bunun yanı sıra kullanılan yabancı platformlar, tespit edilen güvenlik açıkları sebebiyle ciddi tehlikeler oluşturuyor. Bu tehlikelere karşı geliştirilen yerli platformlar, dijital alanlardaki egemenlik arayışına katkı sağlıyor.

Dünyada Yaşanan Gelişmeler

Geçtiğimiz günlerde Fransa’da Whatsapp ve Telegram gibi uygulamaların kamu çalışanları tarafından kullanımı, oluşturduğu güvenlik tehditleri sebebiyle yasaklanarak yerine yerli bir platform olan Tchap zorunlu hale getirildi. Fransız yetkililerce yapılan değerlendirmelere göre bu yabancı uygulamaların ABD, Rusya ve istihbarat servisleriyle olan bağlantılarından dolayı kamudaki bilgilerin gizliliği ve güvenliği tam anlamıyla sağlanamıyor. Özellikle Bulut Yasasıyla (CLOUD Act) birlikte ABD’de faaliyet gösteren büyük teknoloji platformlarının kullanıcı verilerini yurt dışında olsa bile ABD makamlarına sunmakla yükümlü olması, Türkiye dâhil birçok ülkenin veri koruma yasasıyla arasında çelişkiler barındırıyor. Örneğin ABD’de yürütülen bir davada Avrupa’da yaşayan bir vatandaşın da kullanıcı verileri gerektiğinde bu platformlar veriyi ABD’ye sunmakla yükümlü oluyor. Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğüne de aykırı maddeler içeren bu yasa, Avrupa ülkelerinin yerli platformlar üretmesi, kurumsal düzenlemeler getirmesi veya uyumlulaştırma politikaları izlemesi yolunda itici bir güç olarak değerlendiriliyor.

Ülkelerin Yerli Alternatif Denemeleri

Dijital sınırların belirlenmesi anlamında verilen bu mücadelelerde, uluslararası dev şirketlerin sınır tanımamaları Fransa dışında Çin, Rusya, İspanya, Vietnam, Hindistan, İran gibi birçok ülkeyi de yerli alternatifler geliştirmeye teşvik etmiştir. Bu ülkeler yerli platformlar üreterek bunları geliştirmeye, uygulamaya ve yaygınlaştırmaya çalışıyor. Örneğin Rusya’nın, özellikle Ukrayna Savaşı sonrasında Whatsapp ve Telegram gibi platformların yerine yerli bir mesajlaşma uygulaması olan Max’i teşvik etmesi temel güvenlik kaygılarının bulunması ve kullanıcı verilerinin daha güvenli alanlarda ve yine Rusya içinde muhafaza edilmesini sağlamaya yönelikti. Uygulamanın kamu kurumlarıyla entegrasyonu için de çalışmalar devam ediyor. Genç nüfusun üzerindeki sosyal medya etkisini de daha güvenli bir alana taşıyarak dezenformasyona engel olmayı amaçlayan ulusal platform Max, birçok devlet kurumunda ve okulda zorunlu kılındı. Eğitim aracılığıyla gençlerin kullanım alışkanlıkları değiştirilmeye çalışıldı. Daha önceleri de yine Facebook’un alternatifi olarak VKontakte teşvik edilmişti.

Çin’de ise yine dijital anlamda dışa bağımlılığın azaltılması ve dijital arenadaki egemenlik arayışı ülkeyi yerli platformlara yöneltti. 2010’lu yıllardan bu yana Çin adına dijital güvenliğe yönelik çalışmalar neticesinde, çok yönlü bir platform tasarlandı. Günlük yaşamdan ekonomiye kadar birçok alanda dijital ihtiyaçları barındıran bu uygulamayla devlet entegrasyonu sağlanarak politikalar geliştirildi. Bu alanda Çin’in kendi içerisindeki stratejik hedefleri de çalışmaların diğer boyutu olarak değerlendirilirken Çin, ulusal ve uluslararası çalışmalar sürdürmeye devam ediyor.

İran’da da 2010’lu yılların sonlarında Telegram uygulamasının popülerliği ve kullanıcı sayılarının ciddi oranlara ulaşması yerli platform alternatiflerini gündeme getirmişti. Milli mesajlaşma aracı ve iletişim uygulaması olarak kültürel entegrasyonun da amaçlandığı Soroush ve Eitaa platformları geliştirildi. Kamu kurumlarında ve üniversitelerde teşvik edilen bu uygulamalardaki hedefler de dijital egemenlik ve güvenliği sağlamaktı.

Hindistan’ın ulusal sosyal medya deneyimi ise 2020’li yıllarda Twitter ile yaşanan sorunlara dayanıyordu. Twitter’a karşı yerli bir sosyal medya alteranifi olarak tasarlanan Koo çok dilli yapısıyla ön plana çıktı. Devlet kademelerinden gelen teşvikler de uygulamanın kullanımının yaygınlaştırılmasına katkı sağladı. Dijital bağımlılığı azaltmayı ve ülkenin iç siyasetindeki yabancı platform etkilerini azaltmayı amaçlayan bu uygulamayla Hindistan, farklı bölgelerde konuşulan dilleri de entegre ederek İngilizce’ye karşı kapsayıcı bir alternatif de geliştirmiş oldu.

Türkiye Bu Alanda Ne Yapıyor, Bundan Sonra Ne Yapmalı?

Türkiye dijital bağımsızlık savaşında, kendi dijital özgürlüğünü sağlayabilmek, güvenlik tehditlerini ortadan kaldırabilmek ve uluslararası sınırlamalardan kurtulabilmek adına birçok alanda yerli-millileşme politikaları yürütmeye devam ediyor. Yerli-milli yazılım denemelerinin önemli bir adımı olarak 2003 yılında geliştirilen Pardus, TÜBİTAK’ın GNU/Linux tabanlı işletim sistemiydi. Bu girişim ülkede milli yazılım düşüncesini güçlendirerek ilerleyen zamanlarda yerli sosyal medya platformu oluşturma çabalarına da önayak oldu. Yerli platform geliştirme girişimleri devam ederken 2021 yılında Whatsapp’ın güncellenen gizlilik sözleşmesi büyük tartışma yaratmıştı. Whatsapp kullanımına dair tedbirler kapsamında kamu kurumları yerli alternatiflere geçişi teşvik etti. Bunlarla birlikte Türkiye, Milli Teknoloji Hamlesi kapsamında geliştirdiği yeni teknolojiler ve yapay zekâ destekli komuta kontrol sistemleriyle savunma sanayide büyük ölçüde millileşme sağlayarak yerli üretim kapasitesini geliştirmeye devam ediyor. Bu bağlamda yerli sosyal medya platform girişimi NSosyal de dijital bağımsızlık anlamında ülkeye daha özgür ve güvenilir bir dijital alan sunmayı hedefleyerek geliştirildi.

Yabancı dev platformların hükmettiği dijital arenada Türkiye’nin ulusal çıkarlarını gözetebilmesi, kendi veri güvenliğini sağlayabilmesi ve rotasını çizebilmesi açısından yerli medya platformları önem arz ediyor. Kültürel ve milli hassasiyetlere karşı da daha duyarlı bir altyapı sunan yerli uygulamalar, genç yazılımcı ve girişimciler için önemli fırsatlar sunuyor. Bu alanda veri yerelleştirmesi adına Türkiye’de üretilen verilerin yine Türkiye’de kalması için ülkenin dijital alandaki egemenliğini daha da güçlendirecek farklı yerli çalışmalar da sürdürülüyor ve her geçen gün bu adımların neden ve ne kadar önemli olduğu ortaya çıkıyor.