Tarih boyunca İstanbul’u etkileyen büyüklü küçüklü yüzlerce deprem oldu. Depremlerin bir kısmı İstanbul civarındaki faylardan kaynaklanıp fazla hasara yol açmış, büyük bir kısmı ise Trakya veya İzmit-Düzce bölgelerindeki faylarda yaşanıp İstanbul’da daha az tahribata neden olmuştu. İstanbul’un son 1500 yıllık tarihinde şehirde büyük hasara sebep olan deprem sayısı ise 10 civarındadır
İstanbul’da beklenen depremle ilgili yorumlar, tarihi depremlere bakılarak yapılıyor. 1999 depreminden sonra tarihçiler deprem konusunda önemli yayınlar yaptılar. Ancak deprem hakkında uzmanların çoğu son 25 yılda yapılmış araştırmaların farkında olmadan eski bilgilere göre yorumlar yapıyorlar. İstanbul’un tarihi depremleri hakkında Glanville Downey, Işın Demirkent, Esin Ozansoy, Fatma Ürekli, Feriha Öztin, Sema Küçükalioğlu Özkılıç, Recep Karacakaya, Bülent Terekli, Celal Şengör-Okan Tüysüz, Vahdettin Engin, Kevork Pamukçiyan, Erhan Afyoncu- Zekai Mete, Orhan Sakin, Mehmet Yıldız, Deniz Mazlum, Mustafa Cezar, Caroline Finkel-Nicholas Ambraseys’in araştırmaları vardır.
YÜZLERCE EV YIKILDI
İlk deprem, İstanbul’un kuruluşundan 12 yıl sonra, 342‘de şehrin doğusunda meydana geldiyse de fazla tesirli olmadı.
24 Ağustos 358: İzmit‘i yerle bir eden deprem İstanbul’u da ciddi olarak etkiledi. Bu büyük depremden sonra 365, 395, 402, 403, 407, 412, 417, 423, 437, 442 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul’da etkili oldu.
447: Bu deprem İstanbul’da hasara sebep oldu. Şehri 2 km genişletmek için yapılan yeni surların bir kısmı yıkıldı. 450, 467 yıllarında meydana gelen depremler de İstanbul’u etkiledi.
25 Eylül 477: Depremde birçok kilise, heykel ve ev yıkıldı. Surların bir kısmı çöktü. 487 yılında meydana gelen deprem de etkili oldu.
525 veya 526: İstanbul’da büyük bir deprem oldu. Birçok bina, kilise ve Arcadios ile I. Theodosios heykelleri çöktü. İzmit ve İznik de depremden etkilendi. 532, 533 yıllarında meydana gelen depremler de İstanbul’u etkiledi.
16 Ağustos 542: Deprem oldukça şiddetliydi. Birçok ev, surlar ve heykeller yıkıldı. Binlerce insan öldü.
6 Eylül 543, 546, 548 (veya 549), 548, 555 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul’da etkili oldu.
16. yüzyılda bir deprem.
40 GÜN 40 GECE SÜRDÜ
15 Ağustos 554: Şafak sökmeden önce İstanbul şiddetli bir sarsıntıyla sallandı. Birçok bina, hamam, kilise ve surların bir kısmı yıkıldı. Deprem İzmit’in büyük bir kısmını yıktı. İstanbul ertesi yılda sallandı, ancak fazla etkili olmadı.
14 Aralık 557: Birçok bina ve surların bir kısmı yıkıldı. Bakırköy civarında büyük hasar meydana geldi.
7 Mayıs 558: Depreminin İstanbul’da meydana getirdiği hasar çok büyüktü. Ayasofya’nın ana kubbesinin bir kısmı ve doğu yarı kubbesi çöktü. Yüzlerce ev yıkıldı. 580 (veya 581), 10 Mayıs 583, 20 Nisan 611 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul’u etkiledi.
26 Ekim 740: Büyük bir deprem oldu. Birçok kilise, manastır ve diğer binalar hasar gördü. Anıtlar ve heykeller yıkıldı. Asıl tahribat İzmit, İznik ve Karamürsel’deydi. İznik’te tek bir kilise sağlam kalmıştı. Kasım ayında ikinci bir deprem daha meydana geldi. 742, 780, 790, 796, 860, 862, 866 yıllarında meydana gelen depremler etkili oldu.
9 Ocak 869: Tarihçilerin büyük bir deprem diye kaydettikleri zelzelenin artçı sarsıntıları 40 gün 40 gece sürdü. Ayasofya hasar gördü. Azize Meryem, Havariler kiliseleri ve birçok bina yıkıldı. 948 yılında meydana gelen deprem de İstanbul’u etkiledi.
26 Ekim 989: Deprem, İstanbul, İznik, İzmit, Bursa ve Trakya‘yı etkiledi. İstanbul’daki pek çok kilise hasar gördü. Ayasofya’nın batı kubbesi çöktü.
Ocak-Mart 1010: İstanbul’u etkileyen depremde birçok kilisenin kubbeleri çöktü.
13 Ağustos 1032, 6 Mart 1033, 18 Aralık 1037, 2 Kasım 1038, Şubat 1041, Haziran 1042, Eylül 1064 ve 1081 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul’u etkiledi.
1 Mart 1202: İstanbul’da çok ilginç bir deprem meydana geldi. Depremin şiddetiyle Bizans imparatorunun yatağının önü yarıldı ve bir harem ağası oraya düşerek öldü.
11 Mart 1231: Şiddetli depremde şehir ve surlar zarar gördü.
16 Eylül 1237, Ağustos 1265, 1280, 1289 yıllarında meydana gelen depremler İstanbul’da etkili oldu.
SURLAR ZARAR GÖRDÜ
1 Haziran 1296: Gece vakti, İstanbul’da büyük bir deprem meydana geldi. Tarihçiler İstanbul’da taş üstünde taşın kalmadığını yazarlar. Evler, saraylar, kiliseler, heykeller, surlar yıkıldı. Su baskınları yaşandı. Artçı sarsıntılar iki ay kadar devam etti ve Bizanslılara korku dolu günler yaşattı.
Ocak 1303, 1315‘te meydana gelen depremler İstanbul’u etkiledi.
17 Ocak 1332: Deprem birçok ev ve kiliseyle birlikte heykelleri de yerle bir etti.
18 Ekim 1343 depremi oldukça şiddetliydi. Ayasofya hasar gördü. Büyük tahribat gören şehir surlarında, depremden sonra geniş onarımlara gidildi.
1346: Bütün yıl boyunca yaşanan depremler sonucunda Ayasofya’nın doğu kapısı ve kubbesinin bir kısmı çöktü.
2 Mart 1354: Deprem Gelibolu ve Trakya’daki birçok yeri yok etti. İstanbul’un surları da zarar gördü.
15 Ağustos 1391, 1402 ve 25 Mayıs 1419‘da depremler oldu. Bizans döneminde İstanbul’da son deprem ise 1437‘de meydana geldi.
1894 depremi.
ÜÇ BÜYÜK DALGA HALİNDE VURDU
10 Temmuz 1894 (1310 zelzelesi): İstanbul, öğleden sonra saat 12’yi 19 dakika geçe şiddetli bir depremle sarsıldı. 18 saniye süren ve birbirini takip eden üç dalga hâlinde etkisini hissettiren deprem, Adapazarı, İzmit, Gebze, Kartal, Adalar, Üsküdar, İstanbul, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Çatalca, Marmara Denizi’nin bir kısmı, Bozburun, Yalova, Karamürsel, Sapanca’yı etkiledi. Depremde hasar gören yapı sayısı 22 bin 500’dü. Depremde 472 cami ve mescitte hasar meydana geldi. Diğer bölgelerde ise hasar İstanbul’a göre azdı. İzmit Sancağı’nda (İzmit, Adapazarı, Karamürsel, Geyve, Kandıra) ikinci derece hasarlı bina sayısı 600, Bursa’da ise 49’du.
9 Ağustos 1912: Osmanlı döneminde İstanbul’u etkileyen son büyük deprem, Şarköy-Mürefte’de geceleyin saat 1.19’da meydana gelen ve 50 saniye süren 7.3 büyüklüğündeki depremdi. Edirne vilayetinin güneyinde büyük hasara yol açan deprem, İstanbul’da bazı evlerde ve kamu binalarında hasara yol açtı.
4 Ocak 1935: Erdek ve Marmara Adası civarında saat 16.41’de 6.4 büyüklüğündeki bir deprem meydana geldi. Deprem, İstanbul, Edirne ve İzmir’de de hissedildi. Marmara, Avşa ve Paşalimanı adalarındaki birçok köydeki evler tamamen yıkılırken, bazı köylerdeki evler ise ağır hasar aldı. Deprem, İstanbul’da da korkuya sebep oldu.
18 Eylül 1963: Çınarcık’ta 18.58’de 6.3 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Deprem, İstanbul’da da şiddetli hissedildi.
17 Ağustos 1999‘da Gölcük’te, 12 Kasım 1999‘da Düzce’de meydana gelen depremlerin İstanbul’da da ciddi etkileri oldu ve hasarlara yol açtı.
1766’daki depremle ilgili bir belge.
KÜÇÜK KIYAMET OLARAK ADLANDIRILDI
16 Ocak 1489: Türkler, İstanbul’u fethettikten sonra şiddetli olmayan ilk deprem 1489’da yaşandı. Depremde bazı bina ve minareler yıkıldı.
10 Eylül 1509: Gece saat dörtte İstanbul büyük bir depremle sallandı. 1296 yılındaki depremden sonraki en büyük zelzeleydi. Zelzele, Bolu’dan Edirne’ye kadar olan sahada kendini hissettirmişti. Deprem İstanbul için o kadar yıkıcı olmuştu ki, tarihçilerce “Kıyamet-i sugra”, yani “Küçük kıyamet” olarak adlandırılmıştı.
10 Mayıs 1556: Gece vakti meydana geldi. Birçok İstanbul depreminde olduğu gibi bu depremde de Fatih Camii büyük zarar gördü. Ayrıca Ayasofya Camii ile surlarda da hasar oluştu. Bazı evler zarar görürken bacalar yıkıldı. Depremde asıl etkilenen yerlerden biri Aydıncık’tı (Edincik). Deprem Bursa ve Isparta’dan da hissedilmiş, Bursa’da bazı camilere de zarar vermişti.
21 Haziran 1648: Gece vakti meydana gelen depremde bazı evlerin çatı ve duvarları yıkıldı. İstanbul’da fazla bir hasardan bahsedilmemesinden dolayı depremin merkez üssünün İstanbul’dan uzakta olduğu sanılıyor.
11 Temmuz 1690: Akşam vakti meydana gelen deprem çok şiddetli olmadığı için hasar fazla değildi. Büyükçekmece’deki bir caminin minaresi, şehir surlarının bazı yerleri ve bazı evler yıkıldı.
25 Mayıs 1719: Sabah ezanı sırasında meydana gelen deprem oldukça şiddetliydi. Depremden en çok İzmit, Sapanca, Orhangazi, Karamürsel ve Yalova etkilendi. Zelzele Bursa ve Düzce’den de hissedildi. Dönemin kaynakları İzmit’in hemen hemen tamamının yok olduğunu ve 4 bin kişinin öldüğünü söylerler. Deprem, İstanbul’da İzmit kadar olmasa da hasara yol açmıştı. Sarayda hasar oluşmuş, 40 cami ile surlardaki 27 burç ve surların önemli bir kısmı yıkılmıştı.
29 Temmuz 1752: Akşamleyin meydana gelen deprem İstanbul’dan Bulgaristan’a kadar olan bölgeyi etkiledi. Edirne ve civarında hasar çokken, İstanbul yıkılan birkaç evin dışında fazla zarar görmemişti.
2 Eylül 1754: Gece vakti meydana gelen depremde surlar ve burçlar yıkıldı. Yedikule’nin bazı kuleleri çöktü. Fatih ve Bayezid camilerinin kubbeleri ile bazı camilerin minareleri yıkıldı. Topkapı Sarayı, Galata Kulesi ve Ayasofya’da hasar oluştu. Bazı hanlar çöktü. Depremin asıl etkilediği yer İzmit ve civarı idi. Bursa, İznik ve Karadeniz Ereğlisi de depremden etkilendi.
5 BİN KİŞİ VEFAT ETTİ
22 Mayıs 1766: 22 Mayıs Perşembe günü, güneş doğduktan yarım saat sonra vuku bulan depremin artçısı olan sarsıntılar sekiz ay kadar devam etti. İstanbul’da 173 cami ile hamamlar hasar görmüştü. Tarihçiler depremde 4-5 bin kişinin vefat ettiğini söylerler. Deprem, İzmit’ten Tekirdağ’a ve Marmara Denizi’nin güneyinde büyük bir bölgede tesirini gösterdi. Çorlu, Lüleburgaz gibi şehirler de depremden etkilendi. Deprem, İstanbul’un doğusunda da etkili olmuş, İzmit Körfezi’nde çok sayıda köy ve kasaba harabeye dönmüştü. Tekirdağ’ın ötesinde ise fazla hasar yoktu.
5 Ağustos 1766: Üç ay sonra ikinci bir deprem daha meydana geldi. Depremin asıl etkilediği alan Tekirdağ-Gaziköy- Gelibolu bölgesindeydi. Çanakkale, Bozcaada ve Midilli de depremden ciddi hasar aldı. İstanbul’da bazı çarşı ve hanlar yıkıldı. Kocamustafapaşa bölgesinde ölen ve yaralananlar oldu. Deprem, Edirne, Bursa, İzmit, Yalova ve Karamürsel’i de etkiledi.
27 Ekim 1802: İstanbul’da etkisi çok az olan depremde Kapalıçarşı’daki bazı kemerler ve bazı eski evler yıkıldı.
28 Şubat 1855: Sabahleyin saat 9.15’te olan ve Bursa’yı yıkan bu depremin İstanbul’da etkisi azdı. Bazı surlar yıkılırken, bazı yapılarda çok büyük olmayan hasarlar vardı.
